Het gehoor als sensorische compensatie

Wetenschappelijk onderzoek bevestigde al vaak een verhoogde gevoeligheid bij blinde en slechtziende personen in zintuigen zoals gehoor, reuk, smaak, en tast. De sensorische compensatie via de tastzin kwam al aan bod in Witte Stok nr. 4 van 2023, nu is het tijd voor het gehoor. En daarvoor gaan we op klankreis met concertorganisator en tv-presentator Karl Meesters.

Het brein verwerkt informatie van zintuigen en koppelt deze aan bestaande kennis om een betekenis te geven aan de prikkels. Het zicht is een dominant zintuig, deze visuele dominantie ontwikkelt zich over tijd en beïnvloedt hoe we de wereld waarnemen. Personen met een visuele handicap moeten visuele informatie vervangen door andere zintuiglijke waarnemingen om hun omgeving te begrijpen en er zich een beeld van te vormen. Onderzoekers proberen al jarenlang te verklaren hoe het komt dat personen met een visuele handicap vaak een beter ontwikkeld gehoor hebben. Enkele vaststellingen op een rijtje:

Neuroplasticiteit verwijst naar het vermogen van het brein om zich aan te passen en te herstructureren in reactie op nieuwe ervaringen. Bij personen met een visuele handicap kunnen de gebieden van de hersenen die normaal gesproken voor visuele verwerking worden gebruikt, worden geherconfigureerd om de verwerking van auditieve informatie te verbeteren. Dit betekent dat de hersenen efficiënter worden in het verwerken van geluiden.

Personen met een visuele handicap ontwikkelen vaak een verbeterd vermogen om geluiden te lokaliseren. Dit helpt hen om hun omgeving beter te begrijpen en zich daarin te navigeren. Ze ontwikkelen met andere woorden een verbeterde auditieve vaardigheid. Daarenboven heeft onderzoek ook al aangetoond dat personen met een visuele handicap vaak gevoeliger zijn voor variaties in geluidsfrequenties en intensiteiten, waardoor 
ze subtielere geluiden kunnen onderscheiden die anderen mogelijk niet opmerken. Daarnaast leren blinde en slechtziende personen meer aandacht te besteden aan geluiden in hun omgeving. Hun brein besteedt meer middelen aan de verwerking van auditieve signalen, wat leidt tot een verbeterde auditieve aandacht en focus. Omdat personen met een visuele handicap veel informatie auditief absorberen hebben ze vaak een beter auditief geheugen, wat hen helpt om geluiden beter te onthouden en te herkennen. Dit is belangrijk voor het navigeren en het interpreteren van hun omgeving op basis van geluid.

Karl, hoe kwam je erop om je te verdiepen in geluid?

Enkele jaren geleden ben ik ook gestart met het organiseren van concerten onder de naam ‘Rien à voir’. Muziek werd zo een manier om andere slechtziende personen te helpen. Het zijn muzikale evenementen waar de nadruk ligt op een uitstekende geluidskwaliteit. Tijdens de concerten wordt het pikdonker. Op dat moment ben je niet beperkt. Je kan je concentreren op wat belangrijk is: de muziek. De opbrengst gaat naar medisch onderzoek naar visuele aandoeningen. We willen blinde en slechtziende personen helpen zelfstandiger te worden zodat ze, net als ik, hun eigen weg kunnen vinden.

Hoe was het om op reis te gaan met al die bekende artiesten?

Dat was een unieke ervaring. Ik was omringd door een professionele ploeg. Ik moest gewoon mezelf zijn. En ik kon terugvallen op de ervaring van mijn vorige jobs. Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik iets moeilijks aan het doen was of iets wat ik niet kan. ‘Niks te zien’ is een reisprogramma. En normaal gezien ga je op reis met je ogen. Maar wij doen dat met onze oren. We gaan op zoek naar auditieve en muzikale ervaringen in het buitenland en alleen zou ik dat niet kunnen. Niemand beter dan muzikanten om dat avontuur aan te gaan. Tijdens de reis praten we over het leven. Eind vorig jaar hebben we een Gouden Roos gewonnen voor het programma, een prestigieuze internationale prijs. Dat was fantastisch, maar wat mij het meest geraakt heeft, was een bericht van iemand die blind is en zei dat sinds het programma meer mensen helpen en vriendelijk zijn. Daar doe je het voor.

Hoe heeft je visuele handicap jouw pad beïnvloed?

Ik heb een progressieve kegelstaafdystrofie. Mijn zicht gaat heel traag achteruit. De cellen van mijn netvlies sterven af. In mijn geval eerst de kegeltjes, dan de staafjes, waardoor ik mijn centrale zicht in eerste instantie verlies. Mijn centrale zicht is intussen zo goed als volledig weg. Dus ik zie niets in het centrum, dat is een heel chaotisch beeld. Onderaan in mijn perifeer zicht zie ik wel nog wat. Daar houden mijn staafjes stand momenteel. Die zijn wel gedoemd om uiteindelijk ook te verdwijnen. Dat is een heel traag proces. Een trage foltering. Je kan niet meer met de auto rijden. Dan kan je geen mensen meer herkennen, niet meer lezen... Allemaal vaardigheden die je vanzelfsprekend vindt. En opeens beginnen die heel traag weg te ebben uit je leven. Wat ik vandaag zie, is niet hetzelfde als wat ik binnen vijf jaar zal zien en zeker niet wat ik binnen twintig jaar ga zien. Dat maakt me wel ongerust. Ik denk dat mijn kracht tot nu toe is geweest dat ik me vrij goed aangepast heb.

En ik wil gewoon echt plezier vinden in wat ik doe. Vooral ook professioneel. Da’s echt een uitdaging geweest. Het is geen sprookje. Dat is met vallen en opstaan. Keuzes maken. Fouten maken. Opnieuw beginnen. Maar het belangrijkste is dat ik me echt altijd probeer te concentreren op wat ik wél kan en waarvan ik ook écht kan genieten. Dat heeft me altijd geholpen om de juiste keuzes te maken.

Tot slot, hoe voelt het om als eerste slechtziende kandidaat mee te doen aan ‘Dancing with the Stars’?

Praktisch was dat helemaal niet evident, maar ik heb geen seconde getwijfeld toen ze het mij vroegen. Ik haal zoveel plezier uit muziek en dansen, dus ik wou daar dan ook veel tijd in investeren. Want mij kost het meer tijd dan de andere deelnemers. Ik moet terugvallen op mijn geheugen. Soms oefen ik mijn heupbewegingen op straat om in de flow te geraken. Ik hoop dat ik ooit een dans kan tonen met mijn danspartner waarbij we beiden onze ogen dicht houden. En er volgen nog mooie projecten. Ik ga opnieuw concerten op poten zetten voor ‘Rien à voir’. Dat is een horizon van 24, maximum 36 maanden. En daarna weet ik het niet, wil ik het ook niet weten. En vanaf dat ik voel dat ik het probeer te weten, probeer ik het ook meteen los te laten. Ik zie wel wat er daarna komt.

Luister naar het volledige interview met Karl Meesters op ons podcastkanaal.